Chiều 15/9/2025, trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam năm 2025, phiên đối thoại cấp Bộ với chủ đề “Thể chế kiến tạo – Doanh nghiệp vươn mình” đã diễn ra sôi nổi, đa chiều và thực chất, thu hút đông đảo chuyên gia, doanh nhân và nhà hoạch định chính sách tham dự theo hình thức trực tiếp lẫn trực tuyến. Ở phiên đối thoại này, Trường Đại học Luật TP.HCM (ULAW) ghi dấu ấn bằng hai tham luận trọng tâm: “Chính sách pháp luật hình sự trong việc bảo đảm phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam và kiến nghị hoàn thiện” của TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng Bộ môn Luật Hình sự, Khoa Luật Hình sự và tham luận về chính sách pháp luật dân sự trong việc bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp tư nhân của TS. Đỗ Thanh Trung, Giảng viên Khoa Luật Hành chính – Nhà nước.
Các đại biểu, doanh nhân tại phiên Chuyên đề về pháp lý. Ảnh: Xuân Tùng, Báo Tiền Phong
* Chính sách pháp luật hình sự để bảo đảm phát triển kinh tế tư nhân – góc nhìn của TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng
Trong tham luận “Chính sách pháp luật hình sự trong việc bảo đảm phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam và kiến nghị hoàn thiện”, TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng đặt vấn đề từ cơ sở chính trị – lý luận cho đến thực tiễn áp dụng và kiến nghị hoàn thiện. Trước hết, bà xác lập nền tảng chính trị – pháp lý dựa trên các nghị quyết lớn của Đảng, nhấn mạnh Nghị quyết 10-NQ/TW (2017) về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết 27-NQ/TW (2022) và nhất là Nghị quyết 68-NQ/TW (2025) về phát triển kinh tế tư nhân trong giai đoạn mới. Theo TS. Hồng, chính sách pháp luật hình sự không chỉ là bộ quy tắc xử lý tội phạm mà còn là cơ chế pháp lý bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp tư nhân, tạo dựng môi trường an toàn, minh bạch cho hoạt động sản xuất – kinh doanh.
Từ góc nhìn học thuật, TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng phân tích, chính sách hình sự tác động tích cực đến khu vực tư nhân ở các phương diện: (i) bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp tư nhân; (ii) kiến tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh; (iii) răn đe – phòng ngừa vi phạm trong nội bộ doanh nghiệp; (iv) tăng niềm tin vào nhà nước pháp quyền; (v) thúc đẩy quản trị doanh nghiệp tiến bộ. Tuy nhiên, nếu thiết kế hoặc thực thi không hợp lý, chính sách này có thể tạo tâm lý bất an, kìm hãm sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp.
Ở bình diện pháp luật hiện hành, TS. Hồng chỉ ra hai nhóm vấn đề lớn. Thứ nhất, Bộ luật Hình sự chưa thể hiện chính sách đặc thù hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế tư nhân; một số quy định liên quan đến trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại còn chưa tương thích với thực tiễn tội phạm kinh tế; dấu hiệu cấu thành ở một số tội danh chưa rõ ràng, tiêu chí định lượng hậu quả/đối tượng tác động có nơi lỗi nhịp với thực tế phát triển, dẫn tới cách hiểu – cách áp dụng thiếu thống nhất. Thứ hai, từ thực tiễn áp dụng, tình trạng “hình sự hóa” quan hệ dân sự – kinh tế gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, tạo rủi ro pháp lý và đôi khi bị lạm dụng tố tụng hình sự như công cụ cạnh tranh không lành mạnh; đồng thời, còn có hạn chế trong thực thi (ví dụ năng lực điều tra tội phạm kinh tế, công nghệ cao) khiến một số vụ việc xử lý chậm hoặc chưa triệt để, ảnh hưởng niềm tin của nhà đầu tư.
Từ đó, TS. Hồng đưa ra nhiều kiến nghị quan trọng:
- Đổi mới tư duy lập pháp hình sự đối với các tội phạm kinh tế, theo hướng giảm hình sự hóa, tăng bảo vệ doanh nghiệp; phân định rõ ràng giữa trách nhiệm hình sự với trách nhiệm dân sự/ hành chính, tránh “kéo” tranh chấp dân sự vào tố tụng hình sự
- Hoàn thiện Bộ Luật Hình sự về trách nhiệm hình sự của pháp nhân, đồng thời rà soát các quy định chưa rõ ràng, bổ sung cơ chế miễn, giảm trách nhiệm hình sự phù hợp với đặc thù kinh tế tư nhân.
- Bổ sung chế tài bảo vệ doanh nghiệp khỏi sự trước can thiệp trái pháp luật từ phía chủ thể có thẩm quyền trong quản lý kinh tế (kể cả cân nhắc tội phạm hóa hành vi nhũng nhiễu khi thi hành công vụ gây cản trở hoạt động hợp pháp của doanh nghiệp)
- Tăng cường cơ chế hướng dẫn, án lệ và kiểm soát quyền lực tư pháp, tránh lạm quyền, bảo đảm môi trường đầu tư an toàn, ổn định
Những kiến nghị trên, theo TS. Hồng, không chỉ nhằm tạo ra “lá chắn” pháp lý cho doanh nghiệp tư nhân, mà còn góp phần kiến tạo một thể chế pháp quyền hiện đại, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo.
TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng tham luận tại chương trình. Ảnh: Trọng Quân/Báo Tiền Phong
* Cải cách thể chế – hành chính để “doanh nghiệp vươn mình” – kiến nghị của TS. Đỗ Thanh Trung
Tiếp nối mạch nội dung về “thể chế kiến tạo”, TS. Đỗ Thanh Trung trình bày tham luận xoay quanh cải cách thể chế nhằm thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam, tiếp cận từ góc nhìn chủ nghĩa thể chế mới. Ông nhấn mạnh rằng thể chế có vai trò quyết định trong việc định hình động lực cũng như hành vi của các chủ thể kinh tế, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và sự bền vững của tăng trưởng. Những cải cách về thể chế không chỉ đem lại lợi ích ngắn hạn cho khu vực tư nhân mà còn góp phần xây dựng nền móng cho một nền kinh tế thị trường toàn diện, năng động và bền vững. Theo TS. Trung, để phát triển kinh tế tư nhân, các chính sách hỗ trợ đơn thuần là chưa đủ, mà cần có sự đổi mới toàn diện về khung pháp lý – thể chế theo hướng giảm chi phí giao dịch, củng cố quyền sở hữu, bảo đảm minh bạch và tạo lập môi trường cạnh tranh lành mạnh.
TS. Đỗ Thanh Trung cũng chỉ rõ rằng những bất cập trong hệ thống pháp luật hiện hành đã và đang làm tăng chi phí giao dịch, chi phí sản xuất, đồng thời chưa tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới sáng tạo cũng như thu hút và khai thông nguồn lực đầu tư. Đây chính là rào cản kìm hãm sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Vì vậy, việc cải cách pháp luật để tháo gỡ những vướng mắc này là nhu cầu cấp thiết và tất yếu.
Nhìn từ lăng kính quản trị công và cải cách thủ tục, TS. Trung đưa ra nhiều kiến nghị thiết thực: bảo đảm tính ổn định, đồng bộ và minh bạch của hệ thống pháp luật; đồng thời nâng cao hiệu quả trong khâu tổ chức thi hành. Việc hoàn thiện pháp luật phải gắn liền với mục tiêu khuyến khích và hỗ trợ sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tư nhân, qua đó nâng cao hiệu suất toàn nền kinh tế. Đặc biệt, để pháp luật thực sự trở thành công cụ nâng cao hiệu quả kinh tế, cần chú trọng đến việc xây dựng và hoàn thiện theo hướng bảo đảm quyền sở hữu, quyền tài sản được bảo vệ một cách hữu hiệu; thiết lập thị trường minh bạch và cạnh tranh công bằng; tạo cơ sở pháp lý cho khu vực tư nhân dễ dàng tiếp cận các nguồn lực về vốn, đất đai, nhân lực chất lượng cao. Song song đó, cần khuyến khích phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tham gia hoạt động kinh tế.
TS. Đỗ Thanh Trung tham luận tại phiên Chuyên đề về pháp lý. Ảnh: Xuân Tùng/Báo Tiền Phong
* Khẳng định vị thế tiên phong của Trường Đại học Luật TP.HCM
Sự hiện diện của Trường Đại học Luật TP.HCM tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 không chỉ dừng lại ở những tham luận chuyên sâu, mà còn là minh chứng rõ rệt cho vai trò đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp trong tiến trình kiến tạo thể chế. Là cơ sở đào tạo trọng điểm trong lĩnh vực pháp luật, Nhà trường vinh dự được mời tham gia xuyên suốt từ vòng đối thoại địa phương tại TP. Hồ Chí Minh đến các phiên cấp Bộ, ngành và đối thoại cấp cao với lãnh đạo Chính phủ.
Việc ULAW là cơ sở đào tạo pháp lý duy nhất được mời tham gia chủ trì các phiên chuyên đề cùng Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam tại Diễn đàn cho thấy uy tín khoa học, năng lực nghiên cứu và sự gắn kết thực tiễn của Nhà trường đã được xã hội ghi nhận. Những tiếng nói học thuật, thẳng thắn và xây dựng từ đội ngũ giảng viên không chỉ góp phần tháo gỡ rào cản pháp lý cho doanh nghiệp tư nhân, mà còn khẳng định cam kết của Trường trong việc đồng hành cùng Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, Trường Đại học Luật TP.HCM không chỉ giữ vững vai trò trung tâm đào tạo và nghiên cứu hàn lâm, mà còn chủ động tham gia hoạch định chính sách, đóng góp vào công cuộc kiến tạo thể chế để doanh nghiệp tư nhân có thể vươn mình mạnh mẽ, góp phần phát triển nền kinh tế Việt Nam bền vững, minh bạch và công bằng.
Toàn cảnh phiên Chuyên đề về pháp lý
Tổng hợp bởi Hồng Giang